दक्षिण चीन सागर विवाद र चीनको कूटनीतिक दृष्टिकोण

प्रेम सागर पाैडेल

दक्षिण चीन सागरमा चीनको ऐतिहासिक स्वामित्व, अन्तर्राष्ट्रिय कानुनी आधार, तथा चीन-फिलिपिन्स सम्बन्धमा भइरहेका पछिल्ला घटनाक्रमले अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान तानेको छ। हालै फिलिपिन्सले चीनविरुद्ध “अवैध गतिविधि” को आरोप लगाउँदै कूटनीतिक विरोध पत्र दर्ता गराएको छ। तर चीनले आफ्ना गतिविधिहरू ऐतिहासिक आधार र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार उचित रहेको बताउँदै आएको छ।

चीनले दक्षिण चीन सागरमा आफ्नो स्वामित्वको दाबी गर्दा ऐतिहासिक तथ्यहरू, सांस्कृतिक दस्तावेज, तथा कानुनी सन्दर्भहरूका आधारमा प्रस्तुत गरेको छ। इतिहास हेर्दा, चीनले हान राजवंश (206 BCE – 220 CE) को पालादेखि नै यो क्षेत्रमा नेभिगेशन, व्यापार, तथा प्रशासनिक गतिविधि सञ्चालन गर्दै आएको पाइन्छ। यसै क्रममा चीनले “नाइन-ड्यास लाइन” अवधारणा प्रस्तुत गरेको हो, जुन सन् 1947 मा औपचारिक रूपमा चीनको नक्सामा समावेश गरिएको थियो।

अन्तर्राष्ट्रिय कानुनका हिसाबले हेर्दा, संयुक्त राष्ट्रसंघीय समुद्री कानुन महासन्धि (UNCLOS) अनुसार तटीय राष्ट्रहरूको “विशेष आर्थिक क्षेत्र (EEZ)” तोकिए पनि, दक्षिण चीन सागरजस्तो जटिल ऐतिहासिक स्वामित्व भएको क्षेत्रमा यसलाई सरल रूपमा लागू गर्न सकिँदैन।

फिलिपिन्सले हालै चीनको Coast Guard Vessel CCG 5901 को उपस्थितिलाई लिएर विरोध जनाएको छ। तर चीनका विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले चीनको गतिविधि पूर्ण रूपमा कानुनी, न्यायसंगत, र उचित रहेको बताएका छन्।

चिनियाँ अनुसन्धानकर्ता ली काइशेंग भन्छन्, “फिलिपिन्सको अडान कमजोर कानुनी आधारमा आधारित छ।” अर्को अनुसन्धानकर्ता याङ सियाओले भने, “फिलिपिन्सले अमेरिकी समर्थन खोजेर यो विवादलाई अनावश्यक रूपमा उक्साउन खोजेको छ।”

अमेरिकी राष्ट्रपति र फिलिपिन्सका राष्ट्रपति फर्डिनान्ड मार्कोस जूनियर बीचको कुराकानीमा अमेरिकी राष्ट्रपतिले दक्षिण चीन सागरमा फिलिपिन्सको कूटनीतिक प्रयासलाई समर्थन जनाएका थिए। तर, विश्लेषकहरूले यो अमेरिकी समर्थनलाई भू-राजनीतिक रणनीतिको रूपमा हेरेका छन्। अमेरिकी विदेश नीति राष्ट्रपतिसँगै परिवर्तन हुने भएकाले यो रणनीति दीर्घकालीन रूपमा प्रभावकारी नहुन सक्छ।

चीनले हालै अत्याधुनिक प्रविधिहरू प्रयोग गर्दै आफ्नो सैन्य रणनीति सुदृढ बनाएको छ। PLA Xinjiang Military Command ले ड्रोन, रोबोट डग, र एक्सोस्केलेटन (Exoskeleton) प्रविधि प्रयोग गरेर उच्च भूभागमा सैन्य अभ्यास गरेको छ। PLA Northern Theater Command ले उच्च-शक्ति लेजरहरू प्रयोग गरेर विस्फोटक पदार्थ निष्क्रिय गर्ने प्रविधि अपनाएको छ। चिनियाँ सैन्य विशेषज्ञ सङ झोंगपिङ भन्छन्, “चीनले अनमानवीकृत (Unmanned) उपकरणहरू प्रयोग गरेर सैन्य तथा गैर-सैन्य कार्यहरू अधिक प्रभावकारी बनाइरहेको छ।” सैन्य क्षेत्रमा मात्र नभई, चीनले मानवीय सहायता क्षेत्रमा पनि महत्वपूर्ण योगदान पुऱ्याइरहेको छ।

चिनियाँ नौसैनिक अस्पताल पोत “पीस आर्क” ले हालै 13 देशहरू भ्रमण गरेर निःशुल्क स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्‍यो।
82,980 बिरामीहरूको उपचार, 1,392 शल्यक्रियाहरू,
204 आँखाको मोतिबिन्दु अपरेशन, 4 नयाँ शिशुहरूको जन्म,
जस्ता उपलब्धिहरू चीनको मानवीय भूमिकाको उदाहरण हुन्।

चीनले दक्षिण चीन सागरमा आफ्नो ऐतिहासिक स्वामित्व प्रमाणित गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार आफ्नो स्थिति स्पष्ट पारिरहेको छ। पश्चिमी राष्ट्रहरूको प्रभावका कारण कतिपय देशहरूले चीनविरुद्ध कूटनीतिक गतिविधिहरू गरे पनि, चीनले आफ्नो रणनीतिक स्थिरता र शान्तिपूर्ण विकास नीतिलाई निरन्तरता दिइरहेको छ।

चीनले नकारात्मक प्रचारको सट्टा सैन्य आधुनिकीकरण, मानवीय सहायता, र कूटनीतिक संवाद मार्फत आफ्नो सशक्त उपस्थिति देखाइरहेको छ।